Struktura etniczna Jugosławii

View post on imgur.com

Poproszono mnie ostatnio o napisanie kilku słów na temat struktury etnicznej Królestwa Jugosławii (do 1929 r. Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców). Szczerze powiedziawszy, cały czas się zastanawiam jak przystąpić do opisania tego zagadnienia. Problem polega na tym, że opis stosunków etnicznych w Jugosławii wymaga przytoczenia procesów, organizacji i osób, które w Polsce są praktycznie nieznane. To by zaś wymagało znacznego rozbudowania tekstu. Ostatecznie postanowiłem zaproponować wam dosyć skrótowe ujęcie. Sądzę, że to nie spowoduje znużenia czytających, a równocześnie stworzy pewną bazę dla dalszych wpisów (która może, w razie potrzeby, zostać rozbudowana).

W międzywojennej Jugosławii odbyły się dwa powszechne spisy ludności - w 1921 i 1931 r. Dla nas istotne jest to, że w obu ludność kraju była spisywana pod względem deklarowanego wyznania i języka ojczystego, a nie etnicznym. Przykładowo, w spisie z 1921 r. w rubryce Ludność pod względem języka ojczystego Chorwaci i Serbowie są ujmowani razem. Wynikało to z rządowej ideologii, że Serbowie i Chorwaci (ale i Słoweńcy) stanowią części tego samego narodu. Nie wdając się w szczegóły dotyczące powstania i rozwoju ruchu jugosłowiańskiego należy zaznaczyć, że ta ideologia stała u podstaw utworzenia Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów [1]. W odpowiednich proklamacjach jego władze zwracały się do "narodu Serbów, Chorwatów i Słoweńców".

Pogląd ten znalazł odzwierciedlenie i w obu konstytucjach Królestwa (1920 i 1931 r.), w których stwierdzono, że: Językiem służbowym Królestwa jest język serbsko-chorwacko-słoweński. Dodatkowo, w pierwszej konstytucji, określając możliwość pełnienia stanowisk państwowych posłużono się zwrotem narodowość serbskochorwacko-słoweńska (w drugiej to sformułowanie zostało pominięte). Należy jeszcze zaznaczyć, że ludność Czarnogóry deklarowała się jako Serbowie.

Myślę, że teraz sytuacja przedstawiona na powyższej mapie[2] będzie jaśniejsza.

[1] Krótkotrwałe państwo, utworzone 29 października 1918 r. na jugosłowiańskich ziemiach Austro-Węgier. Istniało do 1 grudnia 1918 r., kiedy połączyło się z Królestwem Serbii.

[2] K. Nikolić, N. Žutić, M. Pavlović, Z. Špadijer, Istorija 3/4, Beograd 2008, s. 109 (tłumaczenie własne).

Polskie FT w Jugosławii?

Jugosłowiański Renault FT,  13 kwietnia 1941 r.
źródło: B. Dimitrijević, D. Savić, Oklopne jedinice na jugoslovenskom ratištu,
Beograd 2011, s. 26.

Zastanawiałem się, czy dzisiejszy wpis powinien się znaleźć na tym blogu; w końcu dotyczy armii Królestwa Jugosławii przed wybuchem wojny. Uznałem, z jednej strony, że warto pokazać narastanie pewnego mitu w historiografii, a z drugiej - królewska Jugosławia była stroną w wojnie, więc zapoznanie z dziejami jej armii wydaje się jak najsłuszniejsze.

Polscy czytelnicy z historią jugosłowiańskiej broni pancernej mogli się zapoznać dzięki artykułom Aleksandra Pimonowa, opublikowanymi na łamach Nowej Techniki Wojskowej oraz Poligonu. Niewątpliwie należy docenić popularyzatorską rolę wspomnianych prac; niestety, autor nie ustrzegł się przed popełnieniem kilku błędów. Najpoważniejszym jest przyjęcie hipotezy o rzekomym jugosłowiańskim nabyciu czołgów Renault FT w Polsce. Jako argument przemawiający na korzyść powyższego twierdzenia przytaczano, że wynika to z ustaleń serbskich badaczy. Niestety, rzeczone ustalenia mają charakter nienaukowy i oparte są wyłącznie na hipotezie wysuniętej przez Nebojšę Đokicia w 2008 r.

Mając na uwadze, że blog nie jest najlepszym miejscem do zamieszczenia trzystronicowego tekstu - podaję link: klik.

Dwa zdjęcia

Niedawno na profilach poświęconych II wojnie światowej pojawiły się dwa zdjęcia, które - według zamieszczonych opisów - przedstawiają żołnierzy nazistowskiego Niezależnego Państwa Chorwacji. Niestety, nie istnieją żadne dowody pozwalające na kategoryczne stwierdzenie przynależności państwowej tychże osób. W wypadku zdjęcia rzekomo przedstawiających żołnierzy 13. Dywizji Górskiej SS "Handżar" (1. Chorwacka) ewidentnie widać, że jest to zdjęcie współczesne i widnieją na nim rekonstruktorzy.

źródło:

II wojna światowa-ciekawostki

W wypadku handżarowców już pobieżnie spojrzenie na zdjęcie zdradza, że nie pochodzi z lat 1943-1945 (okres istnienia dywizji). Mianowicie, w tym czasie nie były stosowane kody kreskowe, ani nie lubowano się w zadrukowywaniu tylnej okładki. Warto też zwrócić uwagę na odbicie lewej dłoni "żołnierza" trzymającego książkę na przedniej okładce. Już samo to pozwala na stwierdzenie, że fotografia nie pochodzi z lat czterdziestych ubiegłego wieku. I nawet okładka, nawiązująca do wydań przedwojennych, nie jest w stanie wprowadzić nas błąd. Niemniej, spotkałem się z uwagą, że [...]zdjęcie jest prawdziwe. Znam je. W takim wypadku nie pozostaje nic innego, niż zastanowienie się nad innym szczegółem. Otóż, pod oryginalnym tytułem Mein Kampf widnieje podtytuł w języku włoskim: La mia battaglia. Oczywiście, nie byłoby nic dziwnego w tym, że niektórzy Chorwaci służący w "Handżarze" znali język włoski, ale... W tym czasie opublikowano dwa wydania książki Hitlera (La mia battaglia, 1934; La mia vita, 1938) i żadne z nich nie miało niemieckojęzycznego nadtytułu. Książka z zdjęcia zaś została wydana w 2016 r. (dwutomowa edycja krytyczna; spod lewej dłoni trzymającego nawet wystaje fragment napisu Volume).

źródło:

Pociągi pancerne / Armoured trains i wojsko na torach

Drugie zdjęcie zostało opublikowane w kilku miejscach winno przedstawiać "chorwackie samochody pancerne Steyer [!] 1500A w Bośni". Tutaj problem jest nieco trudniejszy, niż w wypadku wyżej omówionego zdjęcia. Niemniej, istnieje kilka przesłanek pomocnych w ustaleniu czasu powstania zdjęcia oraz prawdopodobnej przynależności pojazdów.

Sposób pomalowania samochodów pancernych wskazuje na to, że zdjęcie nie powstało przed wiosną 1943 r. W tym czasie Niemcy wprowadzili widoczne na zdjęciu malowanie pojazdów.

Samochody najprawdopodobniej należały do sił niemieckich. Za taką możliwością przemawia kilka przesłanek. Pierwszy pojazd ma na burcie namalowany Balkenkreuz. Chorwaci wprawdzie pozostawali oryginalne malowanie otrzymanych pojazdów, ale na ich burtach umieszczali swoje oznaczenia (szachownicę i - w przypadku oddziałów ustaszowskich - literę U w stylizowanym rombie). Na uwadze należy mieć i to, że większość pojazdów pancernych w wojskach chorwackich (zarówno w domobranstwie, jak i w przypadku ustaszów) miała pochodzenie włoskie. Oprócz tego, w zachowanym materiale źródłowym pod nazwą Steyr rozumiano samochód pancerny AGDZ używany przez policję niemiecką w akcjach przeciwpartyzanckich. I już na sam koniec - inną kwestią jest to, że Niemcy przekazali stronie chorwackiej samochody Steyr wyłącznie w wersji dowódczej.