Partyzanccy lotnicy (cz. I) - z Wojska Jugosłowiańskiego do Domobranstva

Od lewej: Rudolf Čajavec, Milutin Jazbec, Franjo Kluz, Ivica Mitrečić.
źródło: Arena, XII 1966, digitalizacja Yugopapir.com

Dziesiątego kwietnia 1941 r. w Zagrzebiu ogłoszono powstanie Niezależnego Państwa Chorwacji (Nezavisna država Hrvatska - NDH). Ówczesna prasa tak opisywała to wydarzenie:
PROKLAMOWANO NIEZALEŻNE CHORWACKIE PAŃSTWO
Zastępca Poglavnika i naczelny dowódca całych sił zbrojnych SLAVKO KVATERNIK wygłosił przez radio przemowę, w której do chorwackiego narodu skierował słowa oznaczające WSKRZESZENIE PAŃSTWA CHORWACKIEGO.[1]

Nowe państwo natychmiast przystąpiło do tworzenia własnych instytucji. Jedną z nich - szczególnie istotną w wojennym czasie - była armia nazwana Domobranstvem. Równolegle do proklamowania państwa ogłoszono Ustawę o utworzeniu wojska i marynarki Państwa Chorwacji. W jej myśl Wojsko i marynarkę Państwa Chorwacji czynią wszyscy podlegający służbie w dotychczasowym wojsku i marynarce Królestwa Jugosławii [...] zamieszkali na dzień 1 listopada 1918 r. w dowolnej gminie dzisiaj będącej częścią Państwa Chorwacji lub czyi ojcowie na ten dzień byli mieszkańcami tych gmin. Równocześnie zaznaczono, że dalsza służba w szeregach armii jugosłowiańskiej (w Chorwacji lub poza jej granicami) uważana będzie za zdradę stanu.

W taki sposób w szeregach armii NDH znalezły się osoby przedstawione na powyższym kolażu, lotnicy Jugosłowiańskiego Królewskiego Lotnictwa Wojennego i przyszli lotnicy partyzanci.

Franjo Kluz był pilotem służby czynnej, w stopniu sierżanta służył jako polot-zwiadowca w 3 pułku bombowym w Skopje (lotnisko Petrovac), a następnie został przeniesiony do Sarajewa (lotnisko Rajlovac). W jugosłowiańskich siłach powietrznych ukończył szkołę mechaników oraz podoficerską lotniczą. Po upadku Jugosławii został, zgodnie z wyżej cytowanym dokumentem, wcielony do lotnictwa NDH w stopniu chorążego. Niemniej, od razu rozpoczął współpracę z partyzantką - początkowo wspierał ją materialnie (pieniężnie i dostarczając amunicję itp.), aż ostatecznie przeleciał na terytorium przez nią kontrolowane.

Rudolf "Rudi" Čajavec był sierżantem rezerwy, pracownikiem jugosłowiańskiego Ministerstwa Rolnictwa. W 1936 r. skończył lotniczą szkołę oficerską, a trzy lata później wyjechał do Francji w celu przygotowania doktoratu na Sorbonie. Do kraju wrócił w 1941 r. Okupacja zastała go w Zagrzebiu. W związku z doświadczeniem zawodowym, nowe władze postawiły go na czele Urzędu kolonizacyjnego w Banjaluce. Dodatkowo, jako pilot rezerwy, służył w lotnictwie NDH. Niemniej, jeszcze od czasów studiów sympatyzując z ruchem lewicowym, szybko nawiązał kontakty z partyzantką i zdobywał dla niej informacje wywiadowcze.

O towarzyszach wspomnianych pilotów, niestety, nie posiadam zbyt wiele informacji. Milutin "Mišo" Jazbec służył w lotnictwie NDH jako mehanik-strzelec na samolocie F. Kluza. Na tej podstawie założyć można, że stosowne przygotowanie specjalistyczne otrzymał w armii jugosłowiańskiej. W trakcie służby został przeniesiony na samolot R. Čajaveca. Jak z tego można się domyślić, wszystkie dotychczas wymienione osoby służyły na tym samym lotnisku (Zalužani w Banjaluce).

Najmniej danych znalazłem na temat Ivicy Mitrečicia. W NDH służył jako mechanik-strzelec (również i on, najprawdopodobniej, odpowiednie szkolenie otrzymał w armii jugosłowiańskiej). W lutym 1942 r. przedostał się do partyzantki, a w kwietniu tego roku kierował pracami nad przygotowaniem lotniska pomocniczego dla samolotów F. Kluza i R. Čajaveca[3]. Następnie latał razem z F. Kluzem. Jako jedyny z przeżył wojnę. No i w związku z swoją służbą lotniczą otrzymał pseudonim Bregejac (być może - zważywszy, że z F. Kluzem latał na Potezie 25, w NDH latał na samolocie Breguet 19).


[1] Hrvatski Narod, wyd. specjalne, 10 kwietnia 1941 r. Zdecydowałem się zacytować akurat tę gazetę, ponieważ tutaj można zobaczyć skan tytułowej strony z cytowanym sprawozdaniem.

[2] A. Mataić (red.), Nezavisna država Hrvatska. Zakoni, zakonske odredbe i naredbe proglašeni od 11. travnja do 26. svibnja 1941. Knjiga 1. (Svezak 1.-10.), Zagreb 1941, s. 1.
[3] M. Škerlj, Hronologija događaja iz stvaranja i razvoja Vazduhoplovstva NOVJ (JA) od 1942. do 1945., [w:] I. Matović (red.),  Vazduhoplovstvo u strategiji NOR, Beograd 1986, s. 514.