Pierwsze kontakty między ruchem partyzanckim, kierowanym przez Komunistyczną Partię Jugosławii (KPJ) a lotnikami NDH zostały nawiązane już w grudniu 1941 r. Początkowo w ten sposób zdobywano dane wywiadowcze i zaopatrzenie różnego rodzaju, ale wkrótce się okazało, że niektórzy piloci są gotowi uciec z samolotami na terytorium kontrolowane przez partyzantów. W związku z tym, w okolicy miejscowości Sokolac (dzisiaj część Wschodniego Sarajewa) rozpoczęto remont dawnego lotniska pomocniczego lotnictwa królewskiego. Prace wkrótce zostały ukończone; niemniej, w tym czasie trwały nieprzyjacielskie naloty na tereny zajęte przez partyzantów. Podczas jednego z takich nalotów nieprzyjaciel odkrył przygotowane lotnisko, co stało się przyczyną fali aresztowań wykonywanych przez Ustaszowską Policję (Ustaško redarstvo) w Sarajewie[1] trwającej kilka miesięcy. Dodatkowo, połączone siły Niemiec, Włoch i NDH 15 stycznia 1942 r. rozpoczęły operacje skierowane przeciwko partyzantom i wobec ogromnej przewagi liczebnej i technologicznej już tego samego dnia zajęły wspomniane lotnisko[2].
Niemniej, ani aresztowania, ani utrata lotniska nie zniweczyły planów dotyczących utworzenia lotnictwa partyzanckiego. Zważywszy na to, że w szeregach pilotów NDH nadal były osoby pragnące dołączyć do partyzantki, w kwietniu przygotowano lotnisko polowe pod wsią Međuvođe.
Pomimo konieczności odwrotu pod naciskiem przeciwnika, oddziały partyzanckie na innym odcinku były w natarciu i odnotowały znaczny sukces. Szesnastego maja 1942 r. siły I i II Narodowowyzwoleńczego Oddziału Partyzanckiego (Kraińskie) zaatakowały i zajęły Prijedor. Zdobycie miasta pozwoliło partyzantom wejść w posiadanie znacznie dogodniejszego do użytkowania lotniska, jako że pod Prijedorem znajdowało się pomocnicze lotnisko NDH. W związku z tym podjęto decyzję, aby uciekinierzy wylądowali na tym terenie.
W tym okresie doszło do wydarzeń, które mogły zniweczyć powyższy plan. Po opanowaniu miasta partyzanci pozwolili tamtejszym urzędnikom, jeżeli wyrazili taką wolę, odejść na obszary będące nadal pod kontrolą NDH. W ten sposób, podczas noclegu, dwójka urzędników pocztowych podsłuchała rozmowę eskorty partyzanckiej, że niejaki partyzant Ivica z Dubicy uda się do Zagrzebia, żeby pomóc pilotom w ucieczce. Wspomniani urzędnicy, po dotarciu do miasta Bosanska Dubica, kontrolowanego przez NDH, przekazali tę informację dowództwu miejscowego garnizonu. Natychmiast rozpoczęto dochodzenie w celu ustalenia tożsamości potencjalnych uciekinierów i przygotowano listę lotników pochodzących z Hrvatske Dubice oraz Bosanske Dubice. Wśród podejrzanych znalazł się Franjo Kluz. W obliczu takiego zagrożenia zdecydowano się skontaktować F. Kluza, M. Jazbeca z R. Čajavecem i przygotować ucieczkę. Na korzyść spiskowców działał również rozwój sytuacji na froncie. Po ofensywie partyzanckiej liczne garnizony różnych zbrojnych formacji NDH zostały odcięte i zaopatrzenie można było im dostarczać jedynie drogą powietrzną.
Dnia 23 maja 1942 r. o godzinie 9:30 jeden nasz samolot z pilotem chorążym Franjo Kluzem wystartował z banialuckiego lotniska z 7 karabinami, 2 skrzyniami amunicji i konserwami przeznaczonymi dla naszej załogi w Sanskim Moście.
Tego samego dnia o godzinie 9:30 z tego samego lotniska wystartował drugi nasz samolot z porucznikiem rezerwy Rudolfom Čajavecem i sierżantem Militunem Jazbecem z zadaniem, żeby naszemu garnizonowi w Gornjej Sanicy przekazać jedną skrzynię amunicji i 100 kg soli.
Raport kończy się słowami, że: Według dotychczas zebranych danych oba nasze samoloty wylądowały tego samego dnia w Prijedorze i przyłączyły się do partyzantów.
[1] Znajdowało się tam lotnisko Rajlovac będące bazą sił lotniczych NDH i spodziewano się, zważywszy na bliskość pozycji partyzanckich, że właśnie ono będzie wykorzystane do ucieczki.
[2] Operacja S˜˜üdost Kroatie oraz jej kontynuacja (Operacja Ozren) trwały od 15 I do 4 II 1942 r.
Literatura:
M. Leković, Prva partizanska krila, Beograd 1962 (chyba nadal praca najdokładniej opisująca wczesny okres istnienia lotnictwa partyzanckiego; w związku z tym stanowi podstawę niniejszego wpisu)
I. Matović (red.), Vazduhoplovstvo u Strategiji NOR, Beograd 1986
Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, t. IV, vol. 5, Borbe u Bosni i Hercegovini 1942. god., Beograd 1953
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz